Dla Krakowskiego Zakładu Witrażów S.G. Żeleński tworzyli wybitni rzemieślnicy oraz projektanci, m.in. Stanisław Wyspiański czy Józef Mehoffer. Prace firmy, o której opowiada wystawa w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, oglądać można w wielu zakątkach kraju – przez lata zamawianie realizacji właśnie u Żeleńskiego było wręcz patriotycznym obowiązkiem.
Wystawa pt. „Światłem Malowanie. Witraże i mozaiki z Krakowskiego Zakładu Witrażów S.G. Żeleński (1902–1952)” pokazuje półwiecze dokonań firmy. Na ekspozycji prezentowana jest część ocalałych projektów i kartonów oraz witraże, które nie wymagały demontażu z okien. Co ciekawe, nie zrezygnowano z pokazania dzieł źle zachowanych. Ten celowy zabieg ma zwrócić uwagę na problemy związane z ochroną kruchego dziedzictwa. Zostały uzupełnione o fotografie archiwalne i współczesne fotogramy.
Do wybuchu I wojny światowej zakład działał głównie w Galicji, realizując zamówienia do kościołów i do wnętrz świeckich. W Królestwie Polskim miał konkurencję w polskich firmach czynnych w Warszawie. W Wielkim Księstwie Poznańskim, pozbawionym polskich pracowni, składanie zamówień w Krakowie było postrzegane jako patriotyczny obowiązek. W odrodzonej Polsce, zakład prowadzony przez Izę Żeleńską po śmierci jej męża, dominował na obszarze całego kraju. Działał także w czasie II wojny światowej.
Witraże przygotowane przez pracownię można oglądać m.in. w Kościele Mariackim (twórcami projektu byli Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer), na Skałce (Adam Bunsch), w Kaplicy Świętokrzyskiej katedry wawelskiej (Mehoffer), kaliskiej katedrze św. Mikołaja (Włodzimierz Przerwa-Tetmajer), tarnowskim kościele Świętej Rodziny (Stefan Matejko) i kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej (Jan Henryk Rozen).
Wystawa „Światłem Malowanie. Witraże i mozaiki z Krakowskiego Zakładu Witrażów S.G. Żeleński (1902–1952)” jest dostępna w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej do 13 kwietnia. W Audycjach Kulturalnych opowiedziała o niej kuratorka, badaczka i znawczyni sztuki tworzenia witraży, Danuta Czapczyńska- Kleszczyńska.
Zdjęcia dzięki uprzejmości Muzeum Archidiecezji Warszawskiej.
Zdjęcie główne: Iza Żeleńska i syn jej Adam (stoi przy sztaludze) w pracowni szklarskiej, fot. 1936, Narodowe Archiwum Cyfrowe
